Wie erft je wachtwoord?

Door: mr. Nihal Montroos

Erfrecht in een digitale wereld vol data, algoritmes en kunstmatige intelligentie

Wanneer iemand overlijdt, denken we bij de afwikkeling van de nalatenschap vaak in eerste instantie aan tastbare bezittingen: een woning, een auto of een bankrekening bij een lokale bank. Het gaat dan om zaken die zichtbaar zijn, tastbaar, en in praktische zin overdraagbaar.
De werkelijkheid is echter veranderd. Steeds vaker laten mensen digitale eigendommen na. Denk hierbij aan een e-mailaccount, een profiel op een sociaalmediaplatform zoals Facebook, Instagram of TikTok, een digitale portemonnee met cryptovaluta, of duizenden foto's die zijn opgeslagen in de cloud. De vraag die daarbij opkomt, is: wie krijgt toegang tot deze digitale erfenis? Of, specifieker nog: wie hééft er überhaupt nog toegang?

Een persoonlijk voorbeeld

Zo af en toe houd ik mij in mijn vrije tijd bezig met fotografie. Natuurfoto’s, landschappen, of simpelweg alledaagse momenten die ik graag in beelden vastleg. Afgelopen week was ik op vakantie in Costa Rica: een adembenemend land waar de natuur op vrijwel iedere straathoek tot leven komt. Ik maakte daar talloze foto’s: van kleurrijke vogels tot uitgestrekte jungles en zonsondergangen achter de bergen.
Eenmaal terug op Curaçao wilde ik meer doen met deze beelden. Niet alleen voor mezelf bewaren, maar ze ook delen met een breder publiek. Zo kwam ik terecht op een online platform waar creatieve makers – waaronder fotografen – hun werk kunnen uploaden en aanbieden aan een wereldwijd publiek. Bezoekers kunnen deze beelden tegen betaling downloaden of bestellen, waarbij de opbrengsten worden uitbetaald via bijvoorbeeld PayPal of een vergelijkbare dienst.

Terwijl ik een account op deze website probeerde aan te maken, bekroop me echter een onverwachte vraag: wat gebeurt er met mijn account als ik er niet meer ben? Mijn gebruikersnaam, mijn wachtwoord, mijn digitale portfolio, de transacties, en mogelijk zelfs uitstaande tegoeden – verdwijnen die samen met mij? Of heeft iemand het recht én de mogelijkheid om dat digitale werk voort te zetten of af te wikkelen?

De digitale nalatenschap: enigszins onzichtbaar maar niet minder waardevol

Ons leven wordt vandaag de dag steeds vaker – bewust of onbewust – beïnvloed door artificiële intelligentie en digitale systemen. Deze technologieën ordenen, analyseren, beveiligen én beperken onze persoonlijke informatie. Dat is handig zolang we leven, maar roept interessante vragen op zodra we komen te overlijden. Hoe gaat het dan bijvoorbeeld met een account op een fotoplatform, een cryptowallet waarvan niemand de inlogcodes kent, of een e-mailbox die alleen toegankelijk is via tweestapsverificatie met een inmiddels geblokkeerd telefoonnummer?

Digitale nalatenschap is bovendien niet alleen een technisch of praktisch vraagstuk, maar ook een emotioneel en juridisch onderwerp. Nabestaanden willen wellicht toegang tot foto’s, berichten of andere dierbare digitale herinneringen van een overledene, maar stuiten daarbij vaak op obstakels – zoals wachtwoorden waar zij geen kennis van hebben of geen toegang toe krijgen.

Juridische grijze zones

Op dit moment is het erfrecht grotendeels ingericht op fysieke en duidelijk identificeerbare bezittingen. Digitale nalatenschappen vallen daarbij vaak tussen wal en schip. Inloggegevens worden zelden gedeeld of vastgelegd – mede uit privacyoverwegingen – waardoor nabestaanden regelmatig voor gesloten digitale deuren komen te staan.

Hoe zit het dan als het gaat om waardevolle persoonlijke documenten, dierbare foto's, of zelfs een online onderneming waarvan de inkomsten direct stilvallen zodra niemand meer toegang heeft tot het account?

Het ontbreken van uniforme wet- en regelgeving maakt dit probleem nog complexer, want elk digitaal platform hanteert zijn eigen voorwaarden voor toegang na overlijden.

Wat kun je nu al doen?

Gelet op de hedendaagse ontwikkelingen in de digitale wereld, verdient de digitale nalatenschap een volwaardige plaats in het erfrecht. Tot het recht daarin voorziet, ligt de bal voor een groot deel bij de burger zelf. Enkele praktische stappen die je nú al kunt nemen:

1. Maak een inventaris van uw digitale bezittingen (inclusief bijbehorende wachtwoorden): Denk hierbij aan een overzicht van al uw e-mailaccounts, sociale mediaprofielen, clouddiensten, cryptovaluta en digitale abonnementen. Zorg ervoor dat deze lijst up-to-date is en bewaar deze op een veilige, maar voor bevoegde personen toegankelijke locatie;

2. Laat een testament opmaken: waarbij je één of meerdere personen benoemt die toegang kunnen krijgen tot uw digitale accounts en geef hierbij zo veel mogelijk details over uw inloggegevens en eigendomsrechten. Dit zorgt ervoor dat uw nabestaanden de juiste bevoegdheden hebben om uw digitale bezittingen af te wikkelen. Bepaal ook wie er verantwoordelijk is voor het verwijderen of beheren van je online profielen, na je overlijden.

Het is bovendien raadzaam om met een notaris of advocaat te bespreken hoe je je digitale nalatenschap op een juridisch geldige manier schriftelijk zou kunnen vastleggen. Niet elke wilsverklaring of lijst met wachtwoorden is rechtsgeldig of voldoende in het geval van conflicten.

Een digitale toekomst vraagt om juridisch maatwerk

Onze huidige samenleving digitaliseert in hoog tempo en het recht kan niet achterblijven. Daarbij moet niet alleen worden gedacht aan praktische toegang, maar ook aan ethische, privacy rechtelijke en economische vragen rondom de digitale persoonlijkheid van de overledene.

Wetgevers zullen in dit verband moeten nadenken over nieuwe regels omtrent digitale eigendommen, de rol van AI in erfenissen en de rechten van nabestaanden versus het recht op privacy van de overledene.

Conclusie

De overgang naar een digitale nalatenschap vraagt niet alleen om bewustwording, maar ook om een juridische herijking. Het is hoog tijd dat de Curaçaose wetgever onze digitale identiteit net zo serieus neemt als onze tastbare bezittingen, aangezien achter elk wachtwoord, elk profiel en elke online publicatie een persoonlijk verhaal schuilt – en dat verdient bescherming, ook na het overlijden.

Photo by note thanun on Unsplash