Sinterklaasrecht?!
Door: mr. Mirto F. Murray
Het is weer die tijd van het jaar waarin de Sint met veel fanfare publiekelijk werd binnengehaald. De afgelopen jaren is er heel veel te doen geweest met betrekking tot de geschminkte kleur van de pieten die al vrolijk dartelend de Goedheiligman, zoals de Sint of de Sinterklaas ook wel word aangeduid, vergezellen. Die discussie laat ik even voor wat het is en in mijn zoektocht alledaagse zaken en voorwerpen maar ook maatschappelijke fenomenen langs de juridische lat te leggen op zoek naar enige correlatie, bespreek ik vandaag Sinterklaasrecht en maak ik u deelgenoot van mijn overpeinzingen.
De geschiedenis van Sinterklaas
De figuur van Sinterklaas is gebaseerd op de Griekse bisschop Nicolaas van Myra (Patara, ca. 270 – Myra, 6 december ca. 335-337) die in Lycië, gelegen in het huidige Turkije en een toenmalige Romeinse provincie, leefde en bekendstond om zijn goede daden. Hij kwam uit een rijke familie van Griekse afkomst en was al tijdens zijn leven een bekendheid en erg geliefd. Om die reden werden zijn botten bewaard in een ter ere van hem gebouwde kerk, iets buiten de stad Myra. Hij werd in 550 door de Grieks-Katholieke kerk heilig verklaard en vandaar dus de naam: Sint Nicolaas. In een van de legenden wordt verteld hoe hij gouden ballen bij een arme familie naar binnen wierp. Volgens de overlevering is 6 december de overlijdensdatum van bisschop Nicolaas van Myra, zijn geboortedag is onbekend.
De Nederlandse Sinterklaastraditie zoals we die vandaag de dag kennen, komt waarschijnlijk voort uit het prentenboekje ‘Sint Nikolaas en zijn knecht’ (1850) van de onderwijzer en volksdichter Jan Schenkman (1806-1863) die in zijn boek belangrijke elementen van de traditie beschrijft. Het feest zelf heeft overigens een veel oudere oorsprong. De verering van Sint-Nicolaas is al begonnen bij zijn overlijden. Er zijn honderden kerken, kathedralen en basilieken genoemd naar Sint Nicolaas. In veel landen in Europa wordt Sint Nicolaasdag gevierd, maar de invulling van de folklore varieert per land en streek. Het Sinterklaasfeest wordt tegenwoordig op brede schaal gevierd maar anders dan de traditie heeft Sinterklaas, gezien zijn herkomst, dus weinig met Spanje te maken.
Sinterklaas en het recht
Dat er een link tussen Sinterklaas en het recht bestaat is voor mij evident. Zo is de overhandiging van cadeautjes in de kern een schenkingsovereenkomst die ongetwijfeld voorafgegaan is door een koopovereenkomst bij de aanschaf van de cadeautjes. Veelal ligt een huurovereenkomst ten grondslag aan de kleding van Sinterklaas, inclusief de baard, staf en mijter (zoals het hoofddeksel van de Sint officieel wordt aangeduid). Een overeenkomst van opdracht, al dan niet op schrift gesteld, vormt vaak de grondslag voor een optreden van Sinterklaas in een winkel, school of kinderdagverblijf.
Ook in onze rechtspraak op Curaçao komt - zij het mondjesmaat vergeleken met Nederland - het woord Sinterklaas voor. Een verdachte die zich Sinterklaas liet noemen werd in 2015 voor de uitvoer van cocaïne en witwassen door het Gerecht in Eerste Aanleg van Curaçao veroordeeld tot een gevangenisstraf van 4 jaar. Ook in hoger beroep meende het Gemeenschappelijk Hof van Justitie dat voldoende is komen vast te staan dat de tegensputterende verdachte wel degelijk onder de naam Sinterklaas bekend stond bij zijn medeverdachte en het eerste vonnis werd in 2017 bevestigd. Ook de Hoge Raad laat in 2018 de veroordeling van deze zich Sinterklaas noemde drugscrimineel intact.
De rechtbank in Groningen deed in 2007 uitspraak in een zaak waarin klachten over het optreden van een ingehuurde Sinterklaas ter beoordeling werden voorgelegd. Het verwijt was dat de Sint weinig empathisch naar kinderen zou optreden - een huilend kindje werd niet getroost - terwijl de Sint enkele van de verzamelde kinderen aan te duiden als ‘sexy meisjes’. De kantonrechter van de rechtbank kwam echter tot het oordeel dat de acteur bij de invulling van zijn rol een ruime mate van (artistieke) vrijheid toekomt waarbij cruciaal is dat hij zich heeft in te spannen om als redelijk bekwaam acteur een voor de kinderen die het aangaat herkenbare Sinterklaas vertolken. En daarmee was de kous af en de ingehuurde Sinterklaas moest dus betaald worden.
Ook in het personen- en familierecht blijkt Sinterklaas (vieren) inzet van heus een rechtsgeschil te kunnen zijn. Een vader wenste graag op 5 december 2022 met zijn nieuwe partner en haar twee kinderen pakjesavond door te brengen met zijn vijfjarige zoon. De moeder van het jongetje en ex van de vader stak daar echter een stokje voor met als argument dat op die dag ook op school Sinterklaas gevierd zou worden en dat het allemaal te vermoeiend zou zijn voor het jongetje. De voorzieningenrechter heeft begrip voor het standpunt van de moeder dat het jongetje waarschijnlijk moe zal zijn als pakjesavond bij de vader begint, maar acht het belang van de vader om met zijn samengestelde gezin Sinterklaas te vieren doorslaggevend. Overigens zal zijn vermoeidheid waarschijnlijk wel worden weggenomen of overstemd door de feestvreugde van de pakjesavond, die naar verwachting toch wel in het begin van de avond zal plaatsvinden. Het jongetje kan bovendien op 6 december uitslapen, omdat hij dan vrij is van school. Van belang was voorts dat dit, zoals de vader aanvoerde, het laatste jaar was waarin het jongetje nog geloofde in het bestaan van Sinterklaas. De rechter in Utrecht veroordeelde de moeder mee te werken aan het vieren van Sinterklaas bij de vader op straffe van een dwangsom van honderd euro.
Een afbeelding van het silhouet van Sinterklaas te paard op cadeaupapier vormde de inzet van een rechtszaak ten overstaan van de kantonrechter in Den Haag in 2018. Door de ontwerper van de illustratie, destijds voor lesmateriaal, werd gesteld dat een derde inbreuk maakte op haar auteursrecht door zonder haar toestemming voor commerciële doeleinden een afbeelding van het silhouet te gebruiken. De kantonrechter oordeelde dat het paard van Sinterklaas lopend is afgebeeld met een licht geboden hoofd, dat Sinterklaas ontspannen vooroverleunend op het paard zat, waardoor een gemoedelijke indruk ontstaat en dat details in de illustratie zijn: de toevoeging van teugels, de manier waarop de baard en het haar van Sinterklaas naar beneden lopen en de positie van de staart van het paard en dat er voor is gekozen Sinterklaas zonder staf af te beelden. Op grond van dit alles komt de kantonrechter tot de conclusie dat de illustratie een eigen, oorspronkelijk karakter heeft en het persoonlijk stempel van de maker draagt, zodat het de drempel voor auteursrechtelijke bescherming haalt. Het bedrijf dat zonder toestemming gebruikmaakte van de illustratie moest daarmee stoppen en moest ook nog eens ruim zevenduizend euro aan schadevergoeding betalen.
Afrondend
Sinterklaas, ooit een eenvoudige heilige, is uitgegroeid tot een complex cultureel fenomeen met vertakkingen in diverse aspecten van de samenleving, inclusief de rechtszaal. Deze juridische twisten werpen een interessant licht op de manier waarop traditionele feesten en culturele symbolen evolueren in de moderne samenleving. Sinterklaas blijft niet alleen een bron van vreugde en viering voor jong (en soms oud) maar ook een onderwerp van discussie en debat, waarbij de rechtspraak een rol speelt in het definiëren van de grenzen van creatieve expressie, commerciële belangen en culturele tradities.
Het olijke ‘Oh, kom maar eens kijken, wat er in mijn schoentje zit’ en het even vrolijke ‘Zie ginds komt de stoomboot uit Spanje weer aan’, blijken, net als andere ogenschijnlijke onschuldige zaken een flinke juridische rand te hebben. Maar voor nu wens ik hen die dat vieren vooral een juridisch ongestoord Sinterklaasfeest en fijne pakjesavond toe!
Mirto F. Murray onthoudt zich, onder expliciet en onverkort voorbehoud van alle rechten, van ook maar enige uiting die het al dan niet bestaan van Sinterklaas rechtens zou bevestigen dan wel ontkennen.
Photo by Wouter Supardi Salari on Unsplash